THỰC HIỆN QUY CHẾ DÂN CHỦ CƠ SỞ Ở XÃ, PHƯỜNG - THÀNH TỐ QUAN TRỌNG CỦA NỀN DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
- Chi tiết
- Chuyên mục: Tin tức
- Được đăng ngày 19 Tháng một 2015
Trong công cuộc đổi mới, Đảng ta rất coi trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, dựa vào dân. Ngày 18/02/1998, Bộ Chính trị đã ra Chỉ thị số 30 CT/TW về xây dựng quy chế dân chủ (QCDC) ở cơ sở. Tiếp đó, ngày 15/05/1998, để cụ thể hoá Chỉ thị này, Thủ tướng Chính phủ ra Nghị định 29 NĐ/CP về ban hành “Quy chế thực hiện dân chủ ở xã, phường” vàChỉ thị số 24/1998 CT/TTg ngày 19/6/1998 “Về việc xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước của làng bản, thôn ấp, cụm dân cư”. Đây là những văn bản quan trọng do Đảng, Nhà nước ban hành. Tinh thần cơ bản của các Chỉ thị và Nghị định này là làm sao dân chủ XHCN được mở rộng, với hơn 70% dân số sống ở vùng nông thôn, Quy chế dân chủ (QCDC) ở cơ sở sẽ góp phần quan trọng củng cố quyền làm chủ của nhân dân,nhằm phát huy sức sáng tạo của nhân dân trong phát triển kinh tế, ổn định chính trị - xã hội, tăng cường đoàn kết toàn dân, cải thiện dân sinh, nâng cao dân trí, thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”.
Qua quá trình triển khai thực hiện QCDC ở cơ sở, thực tế đã cho thấy kết quả bước đầu là rất quan trọng. Tuy vậy, vẫn còn bộc lộ những thiếu sót, yếu kém như: quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm ở nhiều nơi, trên nhiều lĩnh vực. Tệ quan liêu, cửa quyền, hách dịch, mệnh lệnh, tham nhũng, gây phiền hà cho dân vẫn còn khá phổ biến và nghiêm trọng mà chưa đẩy lùi được, phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” chậm đi vào cuộc sống. Ở Việt Nam, xã, phường, là đơn vị hành chính cơ sở trực tiếp nhất, gần dân nhất trong hệ thống chính trị. Là nơi người dân thực hiện quyền dân chủ một cách trực tiếp và rộng rãi nhằm giải quyết các công việc trong cộng đồng dân cư, bảo đảm đoàn kết, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội; là nơi dân sản xuất, kinh doanh, lao động, và học tập. Xã, phường cũng là nơi nảy sinh và giải quyết những công việc hàng ngày trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị - xã hội; cũng là nơi hiện thực hóa mọi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Chỉ thị 30-CT/TW của Bộ Chính trị đã khẳng định: Khâu quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở. Dân chủ ở xã, phường là thực hiện những nội dung dân chủ một cách trực tiếp và rộng rãi, đến với từng người dân nhằm phát huy cao độ quyền làm chủ của nhân dân trong đời sống chính trị, kinh tế, xã hội, an ninh, trật tự công cộng.
Với phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Đây là quy trình phản ánh quá trình từ nhận thức đến hành động; qua kiểm tra, đánh giá kết quả hành động, rồi tiếp tục nhận thức và hành động với kết quả cao hơn..
“Dân biết” ở đây được hiểu là quyền được tiếp cận thông tin một cách đầy đủ và trung thực. Qua sự nhận biết từ thông tin, dân biết được quyền và nghĩa vụ của mình, từ đó mới hiểu, mới có cơ sở để “bàn”, để “làm” và để “kiểm tra”. Do vậy, trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước và hệ thống chính trị cơ sở là phải thông báo thường xuyên, đầy đủ đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; những vấn đề kinh tế, xã hội của địa phương một cách sâu rộng trong nhân dân. Đó là bước cụ thể hoá quyền được thông tin của công dân quy định tại Điều 59, Hiến pháp 1992.
“Dân bàn” - là một khái niệm để chỉ quyền tham gia ý kiến của nhân dân, bàn để đi đến những quyết định trực tiếp; bàn để thực hiện; bàn để tham gia ý kiến, để từ đó cơ quan đại diện quyết định.
“Dân làm” – dân là chủ thể trực tiếp của quá trình thực hiện, khi được biết, được bàn, được tham gia ý kiến, thì việc thực hiện sẽ thuận lợi. Tư tưởng là cái gốc của hành động; tư tưởng thông, hành động cách mạng của nhân dân sẽ được đẩy lên mức cao; dân hồ hởi, phấn khởi thì đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước sẽ trở thành phong trào thi đua sâu rộng và có hiệu quả trong nhân dân.
“Dân kiểm tra” – đây là vấn đề thuộc bản chất của nền dân chủ XHCN, nhân dân có quyền kiểm tra, thanh tra hoạt động của các tổ chức, cơ quan Nhà nước trong khuôn khổ pháp luật; từ công tác kiểm tra để có kiến nghị chấn chỉnh, bổ sung… với mục đích là làm cho hoạt động của các cơ quan này lành mạnh hơn, dân chủ và hiệu quả hơn.
Cả bốn khâu “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” là một quy trình “kín”, có mối liên hệ chặt chẽ, thúc đẩy, tác động lẫn nhau nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở. Phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” được thực hiện dưới hai hình thức: dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Để phát huy chế độ dân chủ đại diện, phải nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của Quốc hội, Chính phủ, Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân các cấp, đồng thời thực hiện từng bước vững chắc chế độ dân chủ trực tiếp.
Tuy nhiên, việc thực thi được dân chủ ở cơ sở ở nước ta còn có những khó khăn, trở ngại nhất định, đó là:
Thứ nhất: khu vực nông thôn, miền núi kinh tế phát triển chậm, cơ sở vật chất - kỹ thuật còn nhiều mặt hạn chế, tỷ lệ hộ nghèo còn cao. Điều kiện được tiếp cận các thông tin về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước còn hạn chế, đặc biệt là khu vực miền núi, vùng sâu, vùng biên giới, hải đảo.
Thứ hai: ý thức học tập, nghiên cứu và triển khai nghị quyết của một bộ phận cán bộ, đảng viên còn yếu. Tình trạng mất dân chủ, đoàn kết ở một số đơn vị chậm khắc phục và xử lý chưa dứt điểm, chất lượng đội ngũ cán bộ chủ trì còn nhiều bất cập. Một bộ phận cán bộ thoái hoá, biến chất, tham nhũng chưa được xử lý nghiêm minh, làm giảm sút lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.
Thứ ba: ý thức chính trị còn thấp, sức ỳ, tâm lý an phận còn khá phổ biến trong dân cư. Bản thân người dân chưa nhận thức được việc thực hiện QCDC ở cơ sở vừa là quyền lợi và nghĩa vụ, trách nhiệm trên địa bàn mình sinh sống, do đó, dẫn đến QCDC còn bị vi phạm ở nhiều nơi…
Để thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở, trong thời gian tới cả hệ thống chính trị cần chú trọng, đẩy mạnh thực hiện những giải pháp cụ thể sau đây nhằm phát huy hiệu quả, bền vững QCDC ở cơ sở xã, phường:
Một là, không ngừng nâng cao nhận thức, năng lực thực hành dân chủ cho cán bộ và nhân dân.
QCDC ở cơ sở ra đời là quá trình khảo sát tình hình thực tiễn, sự tìm tòi, tổng kết của Đảng và Nhà nước ta nhằm đáp ứng đòi hỏi bức xúc của cuộc sống. Dân chủ là khát vọng sâu xa của quần chúng nhân dân lao động, là yêu cầu bức thiết của cuộc sống. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu đúng nội dung, ý nghĩa, mục đích của việc xây dựng, tổ chức, triển khai, thực hiện QCDC ở cơ sở. Một số bộ phận cán bộ, đảng viên còn hạn chế trong nhận thức về vấn đề dân chủ. Do vậy, việc triển khai thực hiện quy chế còn gặp khó khăn, thực hiện không hiệu quả. Trong thời gian tới cần tiếp tục quán triệt sâu sắc các quan điểm của Đảng về phát huy quyền làm chủ của nhân dân, xem đây là khâu đột phá quan trọng để phát huy quyền làm chủ của nhân dân tại cơ sở. Công khai, minh bạch các chủ trương, chính sách, chế độ của Đảng, nhà nước cho dân, cho công nhân viên chức biết để kiểm tra, giám sát…Muốn vậy phải cụ thể hoá QCDC thành những quy định, nguyên tắc và quy trình thực hiện dân chủ, nhất là những lĩnh vực có liên quan trực tiếp đến lợi ích của người dân, như các dự án quy hoạch phát triển hạ tầng, đất đai, lợi ích công…
Hai là, củng cố, kiện toàn tổ chức Đảng, chính quyền, các đoàn thể nhân dân.
- Đối với Đảng bộ, chi bộ Đảng trên địa bàn xã, phường.
Đảng bộ, chi bộ xã có trách nhiệm rất lớn trong việc thực hiện QCDC ở cơ sở. Trong thời gian qua, các chi bộ thuộc Đảng bộ xã đã thực hiện tốt vai trò của mình. Song, một số nơi, vai trò lãnh đạo của các tổ chức Đảng chưa được phát huy, năng lực công tác yếu kém, thiếu gương mẫu trong đạo đức, lối sống của một số cán bộ, đảng viên vẫn còn là tình trạng khá phổ biến, chưa được khắc phục. Nhận thức về Chỉ thị 30 CT/TW chưa sâu sắc; một vài nơi, chi bộ chưa phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong lãnh đạo, chỉ đạo bàn bạc, tham gia ý kiến của quần chúng nhân dân; việc triển khai quy chế còn hình thức, chưa sâu sắc, chưa gắn việc thực hiện QCDC với việc vận động, chỉnh đốn Đảng. Việc củng cố, kiện toàn tổ chức Đảng ở cơ sở là điều kiện, giải pháp quan trọng để tiếp tục thực hiện thắng lợi QCDC ở cơ sở. Trước tiên, cần phải nâng cao năng lực trí tuệ của tổ chức cơ sở Đảng và đảng viên ở cơ sở. Tổ chức cơ sở đảng là nền tảng của Đảng, là hạt nhân lãnh đạo của hệ thống chính trị cơ sở. Năng lực trí tuệ của tổ chức cơ sở Đảng phản ánh tập trung ở chất lượng các quyết sách chính trị, các quyết sách đó phải mang tính sát thực, phản ánh đúng những vấn đề bức xúc của cơ sở; đồng thời định hướng vào việc tạo nên bước chuyển biến đồng bộ và căn bản tình hình thực hiện dân chủ ở cơ sở.
- Đối với các cấp chính quyền xã, phường.
Chính quyền cấp xã, phường là yếu tố trụ cột của hệ thống chính trị cơ sở. Chính quyền địa phương mà trực tiếp ở đây là Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân xã, phường đó là những cơ quan quyền lực cao nhất ở địa phương. Phải củng cố, kiện toàn các cơ quan quyền lực này vì trong quá trình hoạt động của mình, tuy đã có những tiến bộ nhất định, song bên cạnh đó tình trạng chính quyền vẫn còn những hiện tượng như: cửa quyền, tham nhũng, sách nhiễu nhân dân, QCDC tuy đã được triển khai, nhưng chưa sâu rộng…Vì vậy, việc thực hiện QCDC ở cơ sở muốn được phát huy thì phải kiện toàn, củng cố bộ máy chính quyền, tiếp tục thực hiện cải cách hành chính trong các hoạt động của chính quyền cơ sở, mà nội dung chính đó là tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ công chức có phẩm chất, năng lực hoàn thành các nhiệm vụ quản lý nhà nước theo chức danh và chế độ công vụ, tập trung đổi mới nhằm giảm bớt sự phiền hà đối với nhân dân; xử lý đúng đắn, nhanh gọn các vấn đề liên quan đến quản lý nhà nước. Có như vậy, dân mới tin tưởng vào chính quyền, mới cùng chính quyền thực hiện thắng lợi sự nghiệp đổi mới nói chung, thực hiện QCDC ở cơ sở nói riêng.
- Đối với các đoàn thể nhân dân, tổ chức chính trị - xã hội.
Các tổ chức đoàn thể nhân dân như MTTQ, công đoàn, Hội phụ nữ, Hội cựu chiến binh…có vai trò quan trọng trong thực hiện QCDC ở cơ sở: tạo sự nhất trí về chính trị và tinh thần trong các tầng lớp nhân dân, xây dựng môi trường chính trị - xã hội lành mạnh và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho người dân tích cực phát huy quyền làm chủ của mình. Các tổ chức có nhiệm vụ cùng với các cấp uỷ Đảng, chính quyền kiểm tra việc tổng kết, thực hiện quy chế.
Tuy nhiên trong các hoạt động của mình, nhiều hạn chế, thiếu sót vẫn còn tồn tại: tính tích cực, chủ động chưa cao, chưa phát huy được công tác đại diện dân kiểm tra, giám sát các cơ quan dân cử, giám sát pháp luật, thực thi dân chủ… Do vậy, việc củng cố, kiện toàn các đoàn thể nhân dân là yêu cầu cấp thiết hiện nay, nhằm củng cố, tăng cường cơ sở chính trị của quyền lực Nhà nước, nâng cao chất lượng phối hợp và thống nhất hành động của các tầng lớp nhân dân trong thực hiện đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, thực hiện mục tiêu “dân làm chủ”.
Ba là, thực hiện QCDC ở cơ sở gắn với phát triển kinh tế - xã hội, trình độ dân trí trên địa bàn xã, phường.
Trình độ phát triển kinh tế - xã hội, trình độ dân trí cao là điều kiện vật chất, tinh thần cơ bản bảo đảm để thực hiện dân chủ. Trình độ kinh tế - xã hội, trình độ dân trí thấp kém thì không những không có điều kiện đảm bảo để thực hiện dân chủ, đôi khi còn dẫn đến thực hiện sai, không hiệu quả.
Phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn xã, phường việc trước tiên cần phải thực hiện là phát triển lực lượng sản xuất, phải có chính sách cụ thể nhằm phát huy tinh thần tự chủ trong sản xuất và phát triển kinh tế gia đình; có chủ trương chuyển đổi cơ cấu kinh tế hợp lý, phù hợp với điều kiện của xã nhà; tăng cường ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, nhất là đối với nông nghiệp. Thực hiện QCDC ở cơ sở phải gắn với việc phát triển kinh tế - xã hội, đây là một yếu tố quan trọng. Nếu xã hội mất ổn định, tệ nạn xã hội gia tăng, tình trạng bất bình đẳng còn phổ biến, người dân còn chịu cảnh đói nghèo… thì tất yếu dân chủ không được đảm bảo.
Bốn là, thực hiện QCDC gắn với kỷ cương, pháp luật.
Nhà nước là một thể chế dân chủ của xã hội. Bản chất và trình độ của mỗi Nhà nước cụ thể trước hết biểu hiện ở chủ trương, đường lối và pháp luật. Nền dân chủ (bất cứ nhà nước nào) đều phải gắn với một thể chế pháp luật nhất định.
Bên cạnh sự phát triển về các mặt, các lĩnh vực của đời sống xã hội, thì quyền làm chủ của nhân dân vẫn còn bị vi phạm, hoặc lợi dụng tình trạng dân chủ mà vi phạm kỷ cương, pháp luật. Trên địa bàn xã, phường tình trạng vi phạm pháp luật, an ninh trật tự vẫn còn là vấn đề vướng mắc, cản trở QCDC phát huy hiệu quả khi áp dụng vào thực tế, trong đó có một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên còn vi phạm kỷ pháp luật. Dân chủ phải bao gồm cả hai mặt: quyền lợi và nghĩa vụ. Phải gắn việc thực hiện QCDC ở cơ sở với kỷ cương, pháp luật, gắn với những quy ước, hương ước, phù hợp với từng địa phương.
Năm là, định kỳ tổng kết thực tiễn việc thực hiện QCDC ở cơ sở
Sơ kết, tổng kết thực tiễn để kịp thời đúc rút những bài học kinh nghiệm trong quá trình chỉ đạo, lãnh đạo thực hiện QCDC ở cơ sở; đồng thời cũng để biểu dương những việc làm tốt, phổ biến, nhân rộng những kinh nghiệm hay, điển hình, tiên tiến; xử lý nghiêm minh những trường hợp vi phạm. Hồ Chí Minh đã nói: Khi thi hành xong phải cùng với dân kiểm thảo lại những công việc, rút kinh nghiệm, phê bình, khen thưởng. Đó là động lực mạnh mẽ thúc đẩy mọi phòng trào cách mạng phát triển.
Xây dựng và thực hiện QCDC ở xã, phường là một thành tố quan trọng nhằm không ngừng phát huy nền dân chủ XHCN, góp phần hoàn thiện nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân, đồng thời cũng là một trong những mục tiêu và động lực cơ bản, trực tiếp của quá trình đổi mới ở nước ta hiện nay. Đây là sự tìm tòi, sáng tạo, bổ sung vào kho tàng lý luận về chủ nghĩa xã hội khoa học của Đảng ta trong thời kỳ đổi mới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Chỉ thị 30 CT/TW “Về xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở” (1998).
2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội XI (2011)
Th.S. Nguyễn Thị Linh Huyền